برآیند جهانی‌سازی و دیپلماسی عمومی نوین، دیپلماسی دیجیتال است که به‌عنوان یکی از موضوعات مهم قرن بیست و یکم در عرصه گفتگوهای دیپلماتیک، موردتوجه قرارگرفته است.
با توجه به تغییرات خارق‌العاده حوزه ICT و شبکه‌های اجتماعی، نحوه درک و ارائه دیپلماسی تغییر چشمگیری یافته و کم‌کم روش‌ها و ابزارهای سنتی مورداستفاده خود را به فراموشی می‌سپارند. از سوی دیگر، اهمیت دیپلماسی دیجیتال به استفاده از تکنولوژی ارتباطاتی و اطلاعاتی (ICT)، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بازمی‌گردد که می‌توانند به‌عنوان مبنایی برای تقویت ارتباطات دیپلماتیک مورداستفاده قرار گیرند؛ بنابراین، درک بهتر نقش و اهمیت دیپلماسی دیجیتال به امری ضروری مبدل گشته است.
متن زیر در پی ارائه آمار و اطلاعات کاربردی در خصوص میزان استفاده از رسانه‌های اجتماعی در جهان بوده و به‌صورت مطالعه موردی شاخص‌های اندازه‌گیری دیپلماسی دیجیتال بر روی یکی از شبکه‌های اجتماعی (توییتر) در میان کشورهای گروه بیست (G-20) را موردبررسی قرار داده است.
این گزارش به دنبال پاسخ به پرسش‌های زیر است:
- میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی در جهان چگونه است؟
- ضریب نفوذ تلفن همراه به‌عنوان وسیله تسهیل‌کننده استفاده از شبکه‌های اجتماعی در جهان چقدر می‌باشد؟
- چه مؤلفه‌هایی در حوزه شبکه‌های اجتماعی با رویکرد مطالعه بر روی توییتر می‌تواند به‌عنوان شاخص‌های دیپلماسی دیجیتال مورد ارزیابی قرار گیرد؟
استفاده از رسانه‌های اجتماعی در سراسر جهان رو به افزایش است که بدون شک یکی از محبوب‌ترین فعالیتهای آنلاینی است که کاربران درگیر آن هستند.
در سال ۲۰۱۹ حدود ۳.۵ میلیارد کاربر رسانه‌های اجتماعی در سراسر جهان وجود داشت که تقریباً برابر با ۴۵٪ جمعیت جهان برابر بود. یکی از دلایل استفاده زیاد از رسانه‌های اجتماعی دسترسی روزافزون به تلفن همراه است که استفاده از رسانه‌های اجتماعی را ساده‌تر می‌کند. اکثر شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان برنامه‌های تلفن همراه در دسترس هستند یا برای مرورگرهای موبایل بهینه‌شده‌اند تا دسترسی کاربران به سایت‌های موردعلاقه خود را ساده‌تر کنند.
امروزه، گوشی‌های موبایل با زندگی روزمره عجین گردیده و زندگی بدون آن‌ها بسیار دشوار شده است. بر اساس پیش‌بینی‌های مرکز آمار «استاتیستا»، تعداد کاربران تلفن همراه از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ به‌شدت در حال افزایش بود و در سال ۲۰۲۰ این تعداد به مرز ۵ میلیارد رسید. چین با ۷۸۲ میلیون و ۸۴۸ هزار نفر بیشترین جمعیت دارندگان گوشی هوشمند را در جهان داراست و بعدازآن هند و آمریکا قرار می‌گیرند. پیش‌بینی می‌شود که ضریب نفوذ گوشی موبایل روزانه آن‌قدر افزایش یابد تا به ۶۷ درصد برسد.
به گزارش «ورلد اطلس [۱]»، انگلستان با ۲.۸۲ درصد بالاترین میزان نفوذ گوشی هوشمند را در جهان دارد. محققان تخمین می‌زنند شمار گوشی‌های هوشمند در انگلستان از جمعیت این کشور بیشتر است. همچنین در این کشور، کمپانی‌های مرتبط با ارتباطات مخابراتی زیادی فعال هستند که به کاربران حق انتخاب می‌دهند که از اپراتور‌های مختلف استفاده کنند.
هلند دومین کشور دنیا در زمینه ضریب نفوذ گوشی هوشمند است؛ به‌طوری‌که با آمار ۳.۷۹ درصدی توانسته جمعیت زیادی را به خود اختصاص دهد. استفاده از گوشی‌های هوشمند به‌ویژه در نسل جوان هلندی طرفداران بالایی دارد. بسیاری از دارندگان این گوشی‌ها، از مزیت وای فای رایگان استفاده می‌کنند که در سطح کشور برای استفاده کاربران راه‌اندازی شده است.
کشور سوئد در رده سوم قرار دارد؛ به‌طوری‌که حدود ۸.۷۸ درصد جمعیت این کشور گوشی هوشمند دارند. از سال ۲۰۱۱، شمار دارندگان گوشی‌های هوشمند رشد مستمر و قابل‌توجهی داشته و هیچ نشانی از افت این آمار مشاهده نمی‌شود. بعدازآن هم به ترتیب، کشورهای آلمان، آمریکا، بلژیک، فرانسه، اسپانیا، کانادا و استرالیا جای گرفته‌اند که به ترتیب دارای بالاترین جمعیت هستند و گوشی هوشمند دارند.
محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی جهان: یکی از عواملی که باعث می‌شود یک شبکه اجتماعی در جهان پیشرو شود، چندزبانه بودن آن است. این امر کاربران را قادر می‌سازد تا با دوستان یا افراد مختلف جهان در مرز‌های جغرافیایی، سیاسی یا اقتصادی دیگر ارتباط برقرار کنند.
دوسوم از تمام افراد بالغ در آمریکا، استرالیا، کره جنوبی، کانادا و سوئد از شبکه‌های اجتماعی استفاده مداوم دارند. محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در جهان معمولاً هم از تعداد بالای حساب‌های کاربری برخوردارند و هم با مشارکت قوی کاربران روبرو می‌شوند. فیس‌بوک، نخستین شبکه اجتماعی است که تعداد کاربران ماهانه‌اش مرز یک میلیارد نفر را گذراند. درحالی‌که پینترست [۲]، سریع‌ترین شبکه اجتماعی است که در عرض یک ماه ۱۰ میلیون کاربر گرفت.
پلتفرم‌هایی نظیر فیس‌بوک یا گوگل پلاس [۳] بیشتر روی ارتباط میان دوستان و فامیل متمرکزشده است، ولی پلتفرم‌هایی، چون تامبلر [۴] و توییتر با هدف ارتباط سریع و مختصر و مفید طراحی‌شده‌اند. بعد از فیس‌بوک، یوتیوب و واتس‌اپ قرار دارند. بعدازآن نیز چندین شبکه اجتماعی بومی به‌ویژه چینی قرار دارند و بعدازآن، به ترتیب توییتر، ردیت [۵] و لینکداین [۶] به چشم می‌خورند، در این رتبه‌بندی تلگرام در آخرین رده قرار دارد.
تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان: آمار استاتیستا نشان می‌دهد که تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان از ۴۶.۲ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۷ به ۷۷.۲ میلیارد نفر تا پایان ۲۰۱۹ رسید و ضریب نفوذ این پلتفرم‌ها در جهان روزبه‌روز در حال افزایش است. درواقع، شبکه‌های اجتماعی یکی از محبوب‌ترین فعالیتهای آنلاین مردم جهان بشمار می‌روند و همین امر موجب می‌شود که زمان بسیاری را پای گوشی‌های هوشمند خود بگذرانند.
در این میان، آمریکای شمالی پرطرفدار‌ترین منطقه برای شبکه‌های اجتماعی بشمار می‌رود و ضریب نفوذ این پلتفرم‌ها در این منطقه به ۶۶ درصد می‌رسد. در سال ۲۰۱۶، بیش از ۸۱ درصد از جمعیت آمریکا حداقل یک پروفایل در شبکه‌های اجتماعی داشتند. در نیمه دوم سال ۲۰۱۶، کاربران آمریکایی بیش از ۲۱۵ دقیقه را صرف گوشی‌های هوشمند و ۶۱ دقیقه در هفته را صرف کامپیوتر و ۴۷ دقیقه در هفته را صرف تبلت کردند تا در شبکه‌های اجتماعی موردنظرشان فعالیت کنند.
در سال ۲۰۱۸، نفوذ شبکه‌های اجتماعی در کشورهای آسیایی بیشتر از کشورهای دیگر بوده و این به لحاظ برقراری اولین اتصال اینترنت در بسیاری از این کشورها بوده است. طبق آمار، امارات متحده عربی با ۹۹ درصد، کره جنوبی با ۸۴ درصد، سنگاپور با ۸۳ درصد، هنگ‌کنگ با ۷۸ درصد، آرژانتین با ۷۶ درصد و عربستان با ۷۵ درصد در رده‌های نخست بیشترین کاربران شبکه‌های اجتماعی در دنیا قرار دارند.
شاخص‌های دیپلماسی دیجیتال با محوریت شبکه اجتماعی توییتر: مؤسسه رپیوتیشن اسکواد [۷] فرانسه به بررسی شاخص‌های دیپلماسی دیجیتال با محوریت شبکه اجتماعی توییتر در بین کشورهای G20 پرداخته است. این شاخص به رتبه‌بندی میزان تأثیرگذاری آنلاین کشورهای عضو G20 پرداخته و آن‌ها را بین ۰ تا ۱۰ رتبه‌بندی می‌نماید.
در حال حاضر، این شاخص بر پایه ۹ مؤلفه کلیدی داده‌های دریافتی از توییتر را بررسی نموده و روزبه‌روز رسانی می‌شود. این ۹ مؤلفه عبارت‌اند از:
مؤلفه اول، دسترسی به شبکه دیپلماتیک [۸]: این مؤلفه بر پایه میزان دنبال کننده‌های حساب‌های دیپلماتیک هر کشور است ۵ کشور برتر در حوزه میزان دسترسی دنبال کننده‌ها (فالوئرها) به حساب‌های کاربری سه حوزه:
۱( رهبر کشور ۲) وزارت امور خارجه کشور ۳) سفارتخانه‌ها به ترتیب عبارت‌اند از: آمریکا، هند، ترکیه، اندونزی و عربستان. نکته جالب در این آمار حضور کشوری همچون عربستان است که طبق آمار سایت پادشاه این کشور ۸.۸۱ میلیون فالوئر دارد و سایت وزارت خارجه این کشور ۳.۱۹ میلیون فالوئر و سایت سفارتخانه‌های این کشور ۳۶۲ هزار فالوئر دارد.
مؤلفه دوم، وزن دیپلماتیک [۹]: این مؤلفه بر پایه میزان ذکر شدن و صحبت شدن درباره یک کشور توسط دیگر اعضای شبکه دیپلماتیک G20 می‌باشد.
مؤلفه سوم، شاخص سروصدا به پا کردن [۱۰]: این مؤلفه به میانگین تعداد توئیت‌های روزانه نشرداده شده توسط شبکه‌های دیپلماتیک یک کشور باز می‌گردد.
مؤلفه چهارم، کارایی پیام [۱۱]: به متوسط تعداد لایک‌ها و باز نشر توئیت‌های [۱۲] مخاطبین هر پست نشر داده شده توسط شبکه دیپلماتیک کشورها اطلاق می‌گردد.
مؤلفه پنجم، میزان پدیدار شدن جهانی [۱۳]: بر پایه کل تعداد تکرارهای نام کشور در صحبت‌های انجام شده در توتیئتر در کل جهان اشاره دارد.
مؤلفه ششم، کارایی قالب [۱۴]: به نسبت توئیت‌های دارای محتوای گرافیکی یا تصویری به کل توئیت‌های نشرداده شده توسط شبکه دیپلماتیک یک کشور اطلاق می‌گردد.
مؤلفه هفتم، شاخص حرکت [۱۵]: برپایه تعداد کل دنبال کننده (فالوئرهای) جدیدی است که توسط شبکه دیپلماتیک هر کشور طی ۳۰ روز گذشته بدست آمده باشد. بر اساس این مولفه، آمریکا قدرت همراه‌سازی بیشتر مخاطبین را با اکانت‌های دولتی خود داشته و هند، فرانسه، ترکیه و اندونزی به ترتیب جایگاه‌های بعدی دوم تا پنجم را به خود اختصاص داده‌ند.
مؤلفه هشتم، مرکزیت دیپلماتیک [۱۶]: به میزان همپوشانی میان دنبال کننده‌های شبکه‌های دیپلماتیک یک کشور و دنبال کننده‌های شبکه‌های دیپلماتیک سایر کشورهای G20 باز می‌گردد.
مؤلفه نهم، تنوع زبانی [۱۷]: این مؤلفه به تعداد زبان‌های استفاده شده در یک کشور از میان ۱۳ زبان موجود در میان کشورهای G20 اشاره دارد. کشور هند بدلیل تنوع زبانی بسیار در این رتبه‌بندی در جایگاه نخست و کشورهای روسیه، آمریکا، چین در مراتب بعدی هستند.
پی نوشت:
[۱]. Worldatlas.com
[۲]. Printerest
[۳]. Google+
[۴]. Tumblr
[۵]. Reddit
[۶]. Linkedin
[۷]. Reputation Squad
[۸]. Diplomatic Network Reach
[۹]. Diplomatic Weight
[۱۰]. Vocality
[۱۱]. Message Efficiency
[۱۲]. Retweet
[۱۳]. Global Country Visibility
[۱۴]. Format Proficiency
[۱۵]. Momentum
[۱۶]. Diplomatic Centrality
[۱۷]. Language Diversification